ਡਾ. ਪਰਸ਼ੋਤਮ ਸਿੰਘ ਤਿਆਗੀ*
*ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਖਿਆਲਾ, ਜਲੰਧਰ
ਫੋਨ: +91-9855446519
ਅਧਿਆਪਕ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਪਕ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਗਿਆਨ, ਹੁਨਰ ਦੇ ਪੱਧਰ, ਆਤਮਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸਹੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਢਾਲਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਅਧਿਆਪਕ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਜਬੂਤੀ, ਰਚਨਾਤਮਕ ਫੀਡਬੈਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਲਾਸਰੂਮ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੋਖਮ ਲੈਣ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਡੀਆਂ ਵੀ ਕੁਝ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਹਨ।
ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਭਰ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਮ ਤੋਂ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ, ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਦਿਨ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਬ੍ਰਹਮਾ’ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਾਲਾਨਾ ਸਮਾਗਮ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸਹਿਮਤੀ, ਤਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਜਸ਼ਨ ਹੈ, ਜੋ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨੇਕ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਵ ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ 5 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ 1966 ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਲੇਬਰ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਆਈ.ਐਲ.ਓ.)/ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ 1994 ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਲੇਬਰ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ, ਯੂਨੀਸੇਫ ਅਤੇ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (ਈ.ਆਈ.) ਦੀ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ 2024 ਸਿੱਖਿਅਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਆਤਮ-ਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੌਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਰ ਸਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜ `ਤੇ ਸਿੱਖਿਅਕਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਇੱਕ ਕੋਮਲ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਜਸ਼ਨ 5 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ ਡਾ. ਸਰਵਪੱਲੀ ਰਾਧਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ- ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਡਾ. ਰਾਧਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ 1962 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ 5 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਹ ਦਿਨ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 5 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿਸ਼ਯ (ਅਧਿਆਪਕ-ਵਿਦਿਆਰਥੀ) ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਬੰਧਨ ਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸੈੱਟਅੱਪ ਵੈਦਿਕ ਅਧਿਐਨ, ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ, ਕਲਾਸੀਕਲ ਆਰਟਸ, ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ, ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਆਗੂ ਵੀ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਆਪਸੀ ਸਤਿਕਾਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉਤੇ ਆਧਾਰਤ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਗਿਆਨ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਸਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਂਗ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ਿਸ਼ਯ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ (ਗੁਰੂਕੁਲ) ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਂਦੇ ਸਨ, ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਵਾਂਗ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਕੂਲ ਹੀ ਘਰ ਸੀ ਅਤੇ ਘਰ ਹੀ ਸਕੂਲ ਸੀ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਿਸ਼ ਗੁਰੂਦਕਸ਼ਨਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਇੰਨਾ ਪਿਆਰ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰੂਦਕਸ਼ਨਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਏਕਲਵਯ ਦੀ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਸ਼ਿਸ਼ਯ ਜਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੱਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਏਕਲਵਯ ਨੇ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਨਾਲ ਸਵੈ-ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਦਰੋਣ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਏਕਲਵਯ ਸੰਪੂਰਣ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂਦਕਸ਼ਨਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਏਕਲਵਯ ਦਾ ਸੱਜਾ ਅੰਗੂਠਾ ਮੰਗਿਆ ਅਤੇ ਏਕਲਵਯ ਨੇ ਬਿਨਾ ਝਿਜਕ ਆਪਣਾ ਅੰਗੂਠਾ ਕੱਟ ਕੇ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ।
ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਬਾਰਬਾਰਿਕ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਗੁਰੂਦਕਸ਼ਨਾ ਵਜੋਂ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਤੁਰੰਤ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਏਕਲਵਯ ਅਤੇ ਬਾਰਬਾਰਿਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਲਈ ਬੇਮਿਸਾਲ ਪਿਆਰ ਦਿਖਾਇਆ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਾਣਕਯ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਸ਼ਯ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਲਈ ਬੇਮਿਸਾਲ ਪਿਆਰ ਦਿਖਾਇਆ। ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ-ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਚਾਣਕਯ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਹੁਸ਼ਿਆਰੀ ਨਾਲ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ। ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿਸ਼ਯ ਪਰੰਪਰਾ ਕੇਵਲ ਸਿੱਖਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਲਕਿ ਗਿਆਨ, ਬਚਾਅ ਦੇ ਹੁਨਰ, ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ, ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਆਚਰਣ ਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਆਚਾਰੀਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਦੋਹੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ,
ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਦੋਊ ਖਰੇ ਕਾਕੇ ਲਾਗੂ ਪਾਇ॥
ਬਲਿਹਾਰੀ ਤਿਸ ਗੁਰੂ ਕੇ ਜਿਨ ਗੋਬਿੰਦ ਦੇਉ ਮਿਲਾਏ॥
ਕਰੀਬ 3 ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਹੋਮਵਰਕ ਪੂਰਾ ਨਾ ਕਰਨ ਜਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ `ਤੇ ਸਜ਼ਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਦਿਨ ਬੀਤ ਗਏ ਹਨ, ਹੁਣ ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਕੰਪਿਊਟਰ, ਮੋਬਾਈਲ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਲੈਕਚਰ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨਾਲ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਲਹਿਜੇ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ `ਤੇ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਜੋਕੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡਮੁੱਲਾ ਕਿੱਤਾ ਮੰਨਣ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਜਿਹੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਸਗੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਧਿਆਪਕ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਇਨਾਮ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਉੱਚ ਅਹੁਦੇ `ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰੇ। ਇੱਕ ਮੌਕੇ `ਤੇ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਜੋ ਕਿ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਪੁਲਿਸ ਸੀ, ਇੱਕ ਵਿਅਸਤ ਥਾਂ `ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਯੂਨਿਟ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਛੂਹ ਲਏ। ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਉਦਾਰਤਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਉੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ।
ਮਕੈਨੀਕਲ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਧਿਆਪਕ-ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਖੇਡ ਦਾ ਕੋਚ ਖਿਡਾਰੀ ਲਈ ਗੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਾਈਕਲ ਰਿਪੇਅਰਿੰਗ, ਆਟੋ ਰਿਪੇਅਰਿੰਗ, ਟੀ.ਵੀ. ਰਿਪੇਅਰਿੰਗ ਆਦਿ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿਖਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਟ੍ਰੇਨਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਤਿਕਾਰਤ ਗੁਰੂ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਪ੍ਰੈਂਟਿਸ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਮਕੈਨਿਕ ਤੋਂ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਕੈਨਿਕ ਉਸ ਨਾਲ ਦੁਰ-ਵਿਹਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਥੱਪੜ ਮਾਰਦਾ ਸੀ, ਛੋਟੀਆਂ-ਮੋਟੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ `ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਝਿੜਕਦਾ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਂਟਿਸ ਗੁੱਸੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹਰ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਨੂੰ ਸਹਿਨ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖਣਾ ਸੀ। ਸਮਾਂ ਅਪ੍ਰੈਂਟਿਸ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਾਈਕਲ ਫੈਕਟਰੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਟ੍ਰੇਨਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਿਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹੀ ਟ੍ਰੇਨਰ ਉਸ ਕੋਲ ਆਇਆ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਲੱਗਾ। ਅਪ੍ਰੈਂਟਿਸ, ਜੋ ਹੁਣ ਫੈਕਟਰੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ, ਸਿਖਲਾਈ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨਾਲ ਹੋਏ ਮਾੜੇ ਸਲੂਕ ਦਾ ਬਦਲਾ ਉਸ ਤੋਂ ਲੈ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਲਟਾ ਉਸ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਿਆ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਅਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਗੁਰੂ ਹੋ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ, ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਇਸ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀ ਹੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਲਈ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਪਰੰਪਰਾ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੇਵਲ ਪੜ੍ਹਨ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਹੀ ਹੁਨਰ ਸੁਧਾਰਣ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਿਗੜਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧ ਬਹੁਤੇ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਹਨ।