ਪਾਣੀ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਕਹਾਣੀ

ਮੁਕੁਲ ਵਿਆਸ
ਕਿਸੇ ਗ੍ਰਹਿ `ਤੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸੁੱਕੀ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਤਾਜ਼ਾ ਪਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਸੁੱਕੀ ਜ਼ਮੀਨ `ਤੇ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਦੋ ਸ਼ਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਿਲਡਿੰਗ ਬਲਾਕਾਂ, ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਨਿਊਕਲੀਕ ਐਸਿਡ ਨੂੰ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਜੋ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਚੱਕਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਤਾਜ਼ਾ ਪਾਣੀ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਹੈ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋਨੋਂ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪਾਣੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ? ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਚੱਟਾਨ ਰਿਕਾਰਡ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਸੰਕੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਧਰਤੀ 4.5 ਬਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਜੋ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਲੱਭੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਸਿਰਫ 4 ਬਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹਨ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ: ਸਾਡੇ ਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ 500 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸਟਲਾਂ ਵੱਲ ਮੁੜਨਾ ਪਵੇਗਾ, ਜੋ ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕ੍ਰਿਸਟਲ 4.4 ਬਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਹਨ। ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕ੍ਰਿਸਟਲਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪੱਛਮੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਮੱਧ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਜੈਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਜੀਵਨ 3.5 ਬਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ।
ਕੁਝ ਰਸਾਇਣਕ ਅੰਕੜੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ 3.8 ਬਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵਨ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਨੇਚਰ ਜਿਓਸਾਇੰਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਨਵਾਂ ਅਧਿਐਨ 4 ਅਰਬ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸੁੱਕੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਬੂਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਕਿ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਦੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਆਖਰਕਾਰ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਨਵੀਂ ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤਹ ਨੇ ਲਗਭਗ 4 ਅਰਬ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਸੀ ਕਿ 3.5 ਅਰਬ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਮਿਲੇਗਾ। ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਨੇ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਆਈਸੋਟੋਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਨਵਜੰਮੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਸਤਹ ਨੂੰ ਗਿੱਲਾ ਕੀਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੈਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦੇ ਛਾਲੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਸਮੱਗਰੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖਣਿਜ 4.4 ਬਿਲੀਅਨ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਦਬਾਅ ਦੁਆਰਾ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਬਦਲਦੇ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਸੁੱਕੇ, ਲਾਲ, ਧੂੜ ਭਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਬਹੁਤਾ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਚੱਟਾਨ ਦੇ ‘ਹੈਡਿਨ ਜ਼ੀਰਕੋਨ` ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਸੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਇਹ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਜਲ ਚੱਕਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਸਾਡੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਹੈ।
ਜੀਵਨ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੇ ਚੱਕਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ: ਧਰਤੀ `ਤੇ ਪਾਣੀ ਧਰਤੀ, ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਈ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਜਲ ਚੱਕਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੌਰਾਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਚੱਕਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਾਣੀ ਦਾ ਚੱਕਰ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਹੈ।
ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਕਰਟਿਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲੇਖਕ ਹੈਮਦ ਗਾਮਾਲੇਲਡਿਯਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜ਼ੀਰਕੋਨ ਖਣਿਜ ਦੇ ਛੋਟੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਆਈਸੋਟੋਪਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਨੂੰ ਚਾਰ ਅਰਬ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਸੋਟੋਪ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਗਾਮਾਲੇਲਡਿਯਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਜ਼ੀਰਕੋਨ ਦੇ ਛੋਟੇ ਕਣਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਸੈਕੰਡਰੀ-ਆਇਨ ਮਾਸ ਸਪੈਕਟ੍ਰੋਮੈਟਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਗਰਮ ਅਤੇ ਤਰਲ ਚੱਟਾਨ (ਮੈਗਮਾ) ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਆਕਸੀਜਨ ਆਈਸੋਟੋਪ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਬਣਦੇ ਸਨ। ਜੈਕ ਹਿਲਜ਼ ਵਿਖੇ ਜ਼ੀਰਕੋਨ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਲਕੇ ਆਈਸੋਟੋਪ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਸਨ, ਜੇ ਉਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪਰਦੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਬਣੀਆਂ (ਪਪੜੀ ਅਤੇ ਕੋਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ) ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਿਸਟਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੇ ਸਬੂਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਮੌਜੂਦਾ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ: ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਗਾਮਾਲੇਲਡਿਅਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਹਲਕੇ ਆਕਸੀਜਨ ਆਈਸੋਟੋਪ ਆਮ ਤੌਰ `ਤੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤਹ ਤੋਂ ਕਈ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੇਠਾਂ ਗਰਮ, ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਰਟਿਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਹਿਊਗੋ ਓਲੀਰੂਕ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੰਨੇ ਡੂੰਘੇ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚਾਰ ਅਰਬ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਤੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਖੋਜ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ `ਤੇ ਅਸਰ ਪਵੇਗਾ। ਇਹ ਖੋਜ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਇਤਿਹਾਸ `ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਲੈਂਡਮਾਸ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਨੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ 600 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਪੜਾਅ ਤੈਅ ਕੀਤਾ।
ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਪਰਤ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਡੁੱਬੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਰੂਪ ਜੋ ਅਸੀਂ ਲੱਭੇ ਹਨ, ਉਹ 3.48 ਬਿਲੀਅਨ-ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਮਾਈਕਰੋਬਾਇਲ ਰੀਫ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਟ੍ਰੋਮੇਟੋਲਾਈਟਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜੈਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ 800 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ `ਤੇ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਨਵੀਂ ਖੋਜ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੁੱਕੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਸੰਭਵ ਤੌਰ `ਤੇ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਜੀਵਨ ਸਾਡੇ ਸੋਚਣ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਅਰਲੀ ਕੋਲਡ ਅਰਥ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ: ਜੈਕ ਹਿੱਲ ਦੀ ਖੋਜ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਿਸਕਾਨਸਿਨ-ਮੈਡੀਸਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਜੌਹਨ ਵੈਲੀ ਦੁਆਰਾ ਵਰਣਿਤ ‘ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਠੰਡੀ ਧਰਤੀ` ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਵੀ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ 2014 ਦੇ ਪੇਪਰ ਨੇ ਹੇਡੀਅਨ ਜ਼ੀਰਕੋਨ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਥਿਊਰੀ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਪਿਘਲੀ ਹੋਈ ਚੱਟਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਛਾਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਠੋਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਧਰਤੀ ਤਰਲ ਪਾਣੀ, ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਾਈਡ੍ਰੋਸਫੀਅਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫੀ ਠੰਡੀ ਸੀ। ਇਹ ਖੋਜ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਾਡੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਹੈ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ।
—
*ਲੇਖਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਜਾਣਕਾਰ ਹੈ।